Trúleysi ógnar mannlegu samfélagi

Logo

Sigurður Hólm Gunnarsson

Sigurður Hólm Gunnarsson ritstjóri Skoðunar sem stofnað var þann 23. júní 1999.

03/01/2003

3. 1. 2003

Eftirfarandi er nýársávarp Karls Sigurbjörnssonar, biskups Íslands, árið 2003. Ávarpið var birt í heild sinni í Morgunblaðinu 3. janúar 2003. Í ávarpinu segir biskup „trúleysi ógnar mannlegu samfélagi“. Sigurður Hólm Gunnarsson sendi svargrein (Fordómar og fáviska ógna mannlegu samfélagi) í Morgunblaðið þar sem þessi orð biskups voru gagnrýnd en þrátt fyrir fjölmargar ítrekanir fékkst greinin […]

Eftirfarandi er nýársávarp Karls Sigurbjörnssonar, biskups Íslands, árið 2003. Ávarpið var birt í heild sinni í Morgunblaðinu 3. janúar 2003. Í ávarpinu segir biskup „trúleysi ógnar mannlegu samfélagi“. Sigurður Hólm Gunnarsson sendi svargrein (Fordómar og fáviska ógna mannlegu samfélagi) í Morgunblaðið þar sem þessi orð biskups voru gagnrýnd en þrátt fyrir fjölmargar ítrekanir fékkst greinin aldrei birt.


„Nýársdagur 2003. Lúk. 13. 6-9. Ó, gef þú oss, Drottinn, enn gleðilegt ár, í frelsarans Jesú nafni. Amen.“ Gleðilegt ár! Guðspjall dagsins segir frá fíkjutré sem engan ávöxt bar og menn vildu höggva upp. „Hví á það að spilla jörðinni?

„Nýársdagur 2003. Lúk. 13. 6-9.
Ó, gef þú oss, Drottinn, enn gleðilegt ár, í frelsarans Jesú nafni. Amen.“

Gleðilegt ár!

Guðspjall dagsins segir frá fíkjutré sem engan ávöxt bar og menn vildu höggva upp. „Hví á það að spilla jörðinni?“ spurðu menn. En húsbóndinn bað því vægðar: „Lát það standa enn þetta ár, þar til ég hef grafið um það og borið að áburð, má vera að það beri ávöxt síðan.“

Jesús segir þessa sögu til að varpa ljósi á það hvernig Guð ræður og stjórnar. Við erum eins og þetta fíkjutré. Guð finnur ekki þann ávöxt sem hann væntir. Eins og Jesaja sagði forðum: „Hann vonaðist eftir rétti, en sjá, manndráp, eftir réttvísi, en sjá, neyðarkvein.“ En, segir Jesús, Guð vill samt vægja þessum heimi, enn þetta ár. Við lifum af þeirri náð. Sá nýársmorgunn sem við litum nú fæðast úr skauti næturinnar er gjöf þeirrar náðar. Guð vill grafa um og bera á áburð, orðs síns, bænar og kærleika „enn þetta ár“.

Á morgni nýja ársins eru ófriðarblikur við sjóndeildarhring. Enn virðist sem ofurtrú manna á mátt hernaðar og valdbeitingar til að leysa vanda hnýti enn fastar þá hnúta sem fjötra heilu þjóðfélögin í vítahring ofbeldis, kúgunar og hermdarverka. Ávextirnir eru skelfing og dauði sem jörðinni spillir og lífinu ógnar. Það er sem ljósár aðskilji menningarheima og enn eykst gjáin milli ríkra og snauðra á okkar auðugu jörð. Enn er manndráp og neyðarkvein hlutskipti milljóna manna. Enn þetta ár, ef svo fer fram sem horfir, enn þetta ár. Kirkjuleiðtogar um víða veröld vara eindregið við stríði við Írak og hvetja til þess að reynt sé til þrautar að finna lausn friðar og réttlætis. Þar má nefna Jóhannes Pál páfa og forystumenn kirkna og kirknasambanda austan hafs og vestan. Ég hvet íslenska þjóð og kirkju að taka undir með þeim. Höldum fast í vonina um frið og réttlæti í samskiptum þjóða og trúarbragða, vinnum og biðjum að sú von rætist.

Víða sjást ávextir kærleika, náðar og miskunnar, Guði sé lof. Hér heima var mörg hetjudáðin unnin á vettvangi hversdagsins. Þeir eru margir sem sýna undravert æðruleysi, kjark og vit þá tekist er á við vanda lífsins, mein og sár. Guðs andi er víða að verki. Og allt það fólk sem leggur sig fram um að bjarga, líkna og hjálpa og vinnur kraftaverk til verndar og bjargar minnir á að Guðs englar eru víða á ferð. Mörg örlagastundin og ógna verður náðarstund. Guð blessi alla sem eiga um sárt að binda vegna hörmulegra slysa og áfalla og glíma við afleiðingar þeirra, Guð veiti þeim líkn og huggun og von.

Í viðskiptum voru miklar sviptingar á árinu sem leið, gífurlegir fjármunir skiptu um hendur. Spurningar vöknuðu um siðgæði viðskiptalífsins, um traust og heilindi í viðskiptum og samfélagi.

Trú snertir ekki aðeins hið svokallaða andlega svið lífsins, hátíð og helgidóma. Hún á umfram allt að verka hversdags, þar eiga ávextir hennar að birtast sem trúfesti, heilindi, tryggð og umhyggja sem eru grundvallarstoðir heilbrigðs samfélags.

Bandaríska vikuritið Time valdi þrjár konur ársins fyrir hugrekki þeirra, siðferðisstyrk og trú sem leiddi þær til að fletta ofan af misferli í þeim fyrirtækjum og opinberu stofnunum sem þær störfuðu hjá. Blaðið vekur athygli á því að þær tóku umtalsverða áhættu með að vekja athygli á óheiðarlegum starfsháttum. Þær eru áminning um hverju fólk fær áorkað, jafnvel þótt það virðist örlítil tannhjól í hinni stóru og flóknu maskínu samfélagsins. Þar skiptir samt sérhver einstaklingur máli.

Í athyglisverðu viðtali leggja þær áherslu á að þjóðin verði að vakna til vitundar um ábyrgð og heilindi einstaklinga og samfélags og almenningur og áhrifavaldar verði að taka höndum saman að efla siðferðisstyrk þjóðarinnar. Skyldi vera hins sama þörf hér?

Hér heima sýndi sjónvarpsfréttakona þá aðdáunarverðu dáð að hún stóð upp og neitaði að taka þátt í viðtali við erlendan klámhund sem hampað var og hylltur sem hetja. Guðrún Gunnarsdóttir á heiður skilinn því slíkur kjarkur að standa við sannfæring sína og sómatilfinningu í þessum efnum er afar sjaldgæfur, því miður.

Trúleysi ógnar mannlegu samfélagi, viðskiptum og stjórnmálum; ótryggð og ótrú ógnar uppeldi barna okkar, sundrar heimilum og fjölskyldum. Valið stendur milli trúar og trúleysis á vettvangi hins hversdagslega, sem og viðskipta og stjórnmála. Ég er ekki í vafa um að flestir myndu að athuguðu máli velja trúna. Og viðurkenna að þegar allt kemur til alls sé einfaldlega ekkert vit í því að eignast allan heiminn og fyrirgjöra sálu sinni. Eða hvað?

Við virðumst vera reiðubúin að færa miklar fórnir til efnislegra gæða. Eftirsóknin í þau eykst stöðugt og að sama skapi virðingarleysið fyrir efninu, jörðinni, mannslíkamanum. Þetta er sérkennileg þverstæða. Við lifum tíma gegndarlausrar sóunar og því meir sem við leggjum upp úr hlutum, fötum, tækjum þeim mun minni virðingu berum við fyrir því öllu. Skefjalaus gleypugangurinn og virðingarleysið við móður náttúru stefnir framtíð jarðar í voða. Kristur sem er orðið sem varð hold kennir okkur að virða efnið og líkamann, jörðina, vatnið, sem og önn og iðju manna. Náð hans er að verki enn þetta ár að vera megi að beri ávöxt til lífs og heilla.

Okkur er gjarnt að horfa um öxl til liðinna tíma, að þá hafi kyrrðin átt skjól og athvarf í trú, sem var iðkuð í lífi einstaklinga og heimila. Það er ekki liðin tíð, hið sama athvarf stendur til boða enn þetta ár. Ég hugsa með þökk til þeirra fjölmörgu foreldra sem leggja sig fram um að kenna börnum sínum að biðja, fylgja þeim í barnastarf kirkjunnar, leitast við að sá fræjum trúar, vonar og kærleika í sálir þeirra. Guð launi það og blessi.

Í ljóðabókinni „Orð og mál“ yrkir Björn Sigurbjörnsson, bróðir minn, ljóð eða ljóðapar þar sem hann dregur upp andstæður þess sem var þegar trúin átti rými, orð og mál í hversdagslífinu, og nú þegar henni hefur verið þrengt út úr rúmhelgum veruleikanum. Ljóðin nefnast: FYRR OG NÚ

FYRR
Við skulum ekki hafa hátt
Við skulum heldur hlusta út í myrkrið
Og greina þessi hljóð

Dragsúginn frá göngunum

Ýlfur í strompi
Marr í þili
Þrusk í fjósi
Þyt í grasi

Nei, við skulum ekki hafa hátt
Það er búið að lesa
Við erum búin að signa okkur

Hér er ekkert að ugga
Og ekki aðeins myrkrið heldur hulin vernd
Vakir yfir okkur

OG NÚ

Hátt og helst hærra
Við skulum hvorki hlusta
Né greina nokkur hljóð

Dynjandi tóna
Bassann á fullu
Glitrandi tilboð
Malandi þuli
Taktfastar trommur

Jú, við skulum hafa hátt
Það hefur ekki verið lesið
Enginn hefur signt sig

Við þekkjum ekki það sem situr um sálirnar
Og aðeins hávaðinn yfirgnæfir
Óttann innra með okkur.
Svo mörg voru þau orð. Þetta er svo satt.

„Við þekkjum ekki það sem situr um sálirnar / Og aðeins hávaðinn yfirgnæfir / Óttann innra með okkur.“

Ekki vantar hávaðann sem dynur á okkur daglangt, hávaðinn og hömluleysið. Gemsinn er í hverjum vasa og gellur hvenær og hvar sem er. Jafnvel við brúðkaup, kistulagningu og jarðarför, athafnir sem áður var talið sjálfsagt að mótuðu annars konar rými friðar og helgi, gerist það að gemsinn glymur.

Útrýming kyrrðarinnar og krafan um að vera „í sambandi“ ávallt og alls staðar mótar mannlífið og lífsmáta með róttækum hætti. Það birtist í auknu eirðarleysi og óþolinmæði, og jafnvel ófyrirleitni í umgengni, og stöðugum ótta við að missa af einhverju. Það kemur fram í tveggjamínútna menningu þar sem allt breytist á andartaki og þar sem aðlögunarhæfni, sveigjanleiki og færanleiki er í hvað mestum metum.

Líklegt er að ávextir þess verði andleg örmögnun og sálarlegt slit í meira mæli en við höfum áður séð og að það verði vaxandi heilbrigðisvandamál. Hávaðinn sljóvgar og slítur, síbyljan deyðir sálina. Við þurfum heilög orð og atferli sem veita innri frið og mótstöðu.

Trúariðkun, trúrækni, iðkun helgidómanna og bæn á heimilum og í einrúmi veitir sálinni viðnám og innri mótstöðu gegn óttanum og ógninni. Bænin og trúin er besta forvörnin. Bænin við rúm barnsins, heilög orð sem lögð eru á varir og hjarta miðla helgri návist, óttaleysi og æðruleysi andspænis því óræða, lotningu fyrir lífinu og höfundi þess, virðingu fyrir þeim mörkum sem lífinu eru sett. Af því að bænin er að vera í líftengslum við Guð og opin fyrir náðaráhrifum anda hans. Og mun bera ávöxt til góðs og gæfu.

Dauðinn og myrkrið eru enn til staðar og sitja um sálirnar og vinna hervirki sín. Öflugustu ímyndar- og viðhorfsmótendur samtíðarinnar halda að unga fólkinu okkar taumleysi og yfirborðsmennsku, hörku og ófyrirleitni, klámi og kvenfyrirlitningu. Og það er sem við séum varnarlaus gagnvart þessu. Og hverjir eru ávextirnir? Ofbeldið og óbilgirnin, virðingarleysið og loks sjálfshatrið. Þetta er dauðans alvara.

Vímuefnavandinn eykst og unglingadrykkja er vaxandi samfélagsvandamál. Það virðist sem þröskuldar og hömlur hafi veiklast verulega samfara auknu öryggisleysi foreldra að setja mörk og framfylgja þeim. Tóbaksreykingar virðast vera nánast hið eina sem almenn samstaða sé um að sé löstur, óhollt og óæskilegt. Það hefur borið ávöxt, að því er virðist. Hitt er víst að strangt aðhald og áróður dugar ekki eitt og sér. Það er andlegt og menningarlegt afl sem við er að etja, áfergja gróðaafla sem ræður för og mótar lífsstíl neyslu og fíknar, sem leggur ofuráherslu á fullnægingu langana strax undir eins. Ávextirnir eru lífsleiði og flótti frá sársauka lífsins og óttanum sem inni fyrir býr.

Lífsleikni og forvarnir gegna mikilvægu hlutverki í skólastarfi. Ég hef notið þeirra forréttinda að fá að heimsækja fjölmarga skóla á landinu og kynnast því frábæra starfi sem þar er unnið af einbeitni, metnaði og áhuga góðra kennara og skólafólks og nemenda. Það gefur góð fyrirheit. Sem og sú herör sem skorin hefur verið upp gegn einelti og öðru ofbeldi barna. Sú vitundarvakning sem Stefán Karl Stefánsson leikari hefur staðið fyrir hefur valdið þáttaskilum að þessu leyti, enn ein áminning þess hverju einstaklingur fær komið til leiðar þrátt fyrir allt.

Forvarnir skipta miklu máli en við þurfum líka að leggja áherslu á dyggðir. „Dyggðugur er sá sem tekið hefur framförum í því sem gott er og er orðinn staðfastur í því,“ segir Helgakver. Og bætir við að dyggðir séu margskonar „af því að hið góða sem þær stunda er margvíslegt; en allar eru þær sprottnar af sömu rót, trúnni og kærleikanum, og allar ávextir af náðaráhrifum heilags anda“.

„Enn þetta ár“ eru þau áhrif að verki.

Á ferð minni á Indlandi í fyrra kom ég þar að þar sem ung móðir stóð og muldi grjót með sleggju í brennandi hitanum. Þung var sleggjan, tötraleg klæðin. Skammt frá lá fárra vikna gamalt barn, nakið undir rifinni sólhlíf. Eldri börnin hömuðust við að mylja grjótið enn smærra og moka upp í ílát. Alla daga jafnt, myrkranna á milli. Öreigar og ánauðug börn, utangarðsfólk í okkar hnattvæddu, tæknivæddu, auðugu veröld.

Hver er von þessa fólks? Hvað mun megna að rjúfa fjötrana og gefa því framtíð? Samstarfsaðilar Hjálparstarfs kirkjunnar á Indlandi vinna kraftaverk fyrir tilstyrk hinna mörgu stuðningsmanna hér á Íslandi. En það virðist samt sem dropi í haf þjáninganna. Hverju eigum við að trúa, hvernig eigum við að breyta og hvað megum við vona fyrir hönd þessa fólks og niðja okkar? Hvað mun ráða för, hvaða meginreglur og siðgæðismælikvarðar, hvaða gildismat? Hver er leiðin til friðar og farsældar lífi og heimi?

Fagnaðarerindið um Jesú Krist, hinn krossfesta og upprisna lausnara, fullyrðir: Guð hefur tekið sér stöðu með þeim snauðu og undirokuðu. Og framtíðin er á þeirra bandi. „Hinum snauða er ekki eilíflega gleymt,“ segir Guðs orð. Og það sem gert er til að lina þrautir og lækna mein, rjúfa hlekki og reisa upp, það er þjónusta við Drottin Krist. Og er aldrei til einskis. Góðvild, örlæti, umhyggja er aldrei til einskis. Með því er verið að greiða náð og friði veg og rita fangamark Krists á veröldina. Og það ber ávöxt. Umhyggja og kærleikur er leiðin til friðar á jörðu og friðar í hjarta. Eina leiðin.

Enn þetta ár er sú leið fær.

Hvað mun árið nýja bera í skauti sér? Í dæmisögunni sem er guðspjall dagsins bendir Jesús á að frumrök lífsins eru umhyggja og náð Guðs. Og hann leitar þeirra ávaxta sem efla lífið og bæta, trúar, vonar og kærleika. Þetta er orð sem okkur er léð frá höfundi ára og eilífðar, sem elskar þennan víða heim og hjarta þitt, og sérhvert barn á jörðu, hulin vernd hans vakir yfir. „Enn þetta ár.“

Dýrð sé Guði…

Karl Sigurbjörnsson, biskups Íslands

Deildu